SAME SAME BUT DIFFERENT - Verklarende woordenlijst

Culturele toe-eigening

Wanneer een culturele groep met macht of dominantie over een andere groep elementen uit de symbolen en cultuur van die laatste groep overneemt en aanpast om de eigen identiteit te versterken of te benadrukken, is er sprake van culturele toe-eigening. Culturele toe-eigening is niet te verwarren met culturele uitwisseling, die op basis van gelijkwaardigheid gebeurt. Een voorbeeld is het gebruik van een iconische foto van de Black Panther-beweging op de affiche voor een nieuwjaarsfuif.
 

Kolonisatie

Kolonisatie heeft grote groepen mensen ontheemd, onderdrukt en hun rijkdommen ontvreemd. Naast materiële rijkdom is er een schat aan geschiedenis, wetenschappelijke inzichten, filosofie, kunst en literatuur verloren gegaan of gemarginaliseerd. Het moderniteitsdenken heeft het Westen gepositioneerd als superieur aan de andere, ‘primitieve’ gemeenschappen en zo (neo)koloniale praktijken gelegitimeerd onder het mom van een beschavingsproject. Dekolonisering is de overkoepelende term voor de manieren waarop mensen die onevenwichten stukje bij beetje herstellen, gaande van de onafhankelijkheidsstrijd tot het bestrijden van hedendaags racisme en de psychologische en mentale heling van mensen die eronder gebukt gaan.

Institutioneel racisme

Institutioneel racisme verwijst naar de diepe, onbewuste en structurele vormen die racisme heeft aangenomen in uiteenlopende maatschappelijke domeinen, van de massamedia tot de arbeidsmarkt. De historische wortels ervan gaan terug tot de slavernij, de kolonisatie en de constructie van witheid en zwartheid als ‘rassen’.

Micro-agressie

Subtiel vijandig gedrag, in deze context gelinkt aan iemands raciale of etnische achtergrond. Micro-agressie gebeurt zelden bewust, maar kan irritant tot kwetsend zijn. ‘Waar kom jij echt vandaan?’ ‘Wat spreek jij goed Nederlands!’ ‘We hebben nog allochtonen nodig, kan jij helpen?’ ‘Als ik het n-woord uitspreek is dat ironisch bedoeld, dus het mag!’ De angel zit zelden in de opmerkingen zelf, wel in het wereldbeeld dat erachter steekt: de geïmpliceerde veronderstellingen over mensen van kleur.

Wit privilege

Wit privilege verwijst naar een set automatische en al dan niet bewuste voordelen die een witte huidskleur je verschaft: weten dat je op het scherm mensen zal zien zoals jezelf, dat die positief in beeld gebracht zullen worden, dat geschiedenislessen relevant zullen zijn voor jouw gemeenschap, dat niemand je in de winkel extra in het oog houdt, dat je niet geconfronteerd wordt met raciale discriminatie op de huur- of arbeidsmarkt, en dat je het woord kunt nemen in het openbaar zonder dat je ‘voor je eigen gemeenschap spreekt’ – of nog: dat je gehoord en geïnterpreteerd wordt als een individu met een mening.

Wit schuldgevoel

Vaak ervaren witte mensen een schuldgevoel over maatschappelijk racisme. Doordat zij zelden met raciale spanning worden geconfronteerd – in het Westen leven we in een dominant witte maatschappij – kan dat gevoel omslaan in emotionaliteit en een overmatige focus op zichzelf. Zeker in gesprekken waarin men geconfronteerd wordt met de omvang en complexiteit van het probleem en het structurele onrecht dat ermee gepaard gaat, kunnen emotionele reacties de kop opsteken: ‘wat doet me dat veel verdriet’ of ‘ik heb hier zelf toch geen schuld aan?’ in plaats van ‘wat moet er gebeuren en wat kan ik doen?’

Witte onschuld

Witte onschuld is de overtuiging dat discriminatie niet getolereerd wordt in onze maatschappij. Witheid en het Westen worden immers geassocieerd met progressieve waarden, tolerantie, gelijkheid van kansen en vrijheid van meningsuiting. Als neveneffect wordt het bestaan van discriminatie moeilijk erkend, zelfs bij bewijs van het tegendeel. De ongelijke representatie en stem in het publieke debat van mensen van kleur vormen een blinde vlek, een onvermogen te erkennen dat racisme fundamenteel deel uitmaakt van westerse maatschappijen. Dat onvermogen wordt in stand gehouden door een tekort aan gekleurde stemmen in het publieke debat. Een vicieus cirkeltje onschuld dus.

Witte redder-syndroom

De witte redder is een zelfbevestigend en narcistisch narratief sjabloon waarin mensen van kleur in of afkomstig uit niet-westerse samenlevingen uit benarde situaties gered worden door witte mensen. Denk aan films als ‘Cry Freedom’, ‘Mississippi Burning’ of zelfs ‘12 Years a Slave’ (Bradd Pitt saves the day!), of nog: Instagram-kiekjes met witte ngo-vrijwilligers omringd door fotogeniek lachende Afrikaanse kindjes. Dichter bij huis associëren we het witte redder-syndroom met het feit dat vooral witte mannen de neiging hebben om zich uit te spreken tegen de hoofddoek van moslima’s, zonder goed te weten wat die vrouwen daar zelf over vinden.